Ülkemizde Yetişen ve Yenebilen Mantar Türleri

Ülkemizdeki yenebilen Mantar Türleri

ORMANLARIMIZDA YETİŞEN VE YENEBİLEN BAZI MANTARLAR 

Mantarın Özellikleri:

Mantarlar sistematikte bitkilerin Thallopyta - Talli bitkiler grubunda yer almaktadırlar. Saprofit - Çürükçül bitkilerdendir. Parazit - Asalak olanları da vardır. Klorofilleri olmadığından CO, özümlemesi yapamazlar ve yeşil olmayan bitkilerdir.

Bitki aksamı toprak altı ve toprak üstü kısımlarından teşekkül eder. Toprak üstü aksamında şapkalı tiplerde sap ve şapka, şapkasızlar da ise değişik şekillerde görünümler görülür. Şapkanın altında lameller ve sporlar vardır. Sporlar burada teşekkül eder. Toprak altı aksamı misellerden ibarettir...

Mantarların üremeleri sporla olur. Sporlar uygun koşullarda miselleri meydana getirir. Bundan sonra üreme organı teşekkülü olur.

Her mantar türünün normal gelişme için ekolojik istekleri vardır. Bu ekolojik istekler sıcaklık, nem, havalanma ve besin olup, ışığın mantarın gelişmesinde önemli bir fonksiyonu yoktur. Örneğin, şampiyon loş veya karanlık odalarda yetişebilmektedir.

Ülkemizin bütün bölgelerinde doğal olarak kendiliklerinden yetişen mantar türlerinin görülmesi, türlere bağlı olarak çok değişiklik göstermekle birlikte Mart ve Nisanda başlar, Kasım sonun da biter. Bazı mantarlar 1 ay içerisinde gelişip kaybolurlar, bazıları da adı geçen aylar arasında her zaman görülebilirler. Bazı Mantar türleri suni olarak da yetiştirilebilmektedir. 

• Armillaria mellea - Bal Mantarı 
• Amanita Caesarea - Yumurta Mantarı
• Agaricus Arvensis - Anason Mantarı 
• Agaricus Bisporus – Şampiyon
• Agaricus Volemus – Tirmit
• Clavaria Condensata - Tellice 
• Chroogomphus Rutilus - Geyik Mantarı
• Coprinus Comatus - Söbelen 
• Geopetalum Carbonarium - Kedi Tırnağı
• Lactarius Salmonicolor - Kanlıca 
• Lactarius Blennius – Dilburan
• Lactarius Deliciosus - Çıntar 
• Morchella Esculenta var. Rotunda - Kuzu göbeği
• Morchella Conica var. Deliciosa - Dede börük
• Macrolepiota procera - Şemsiye Mantarı 
• Panus rudis - Karakulak - İstiridye Mantarı 
• Rhizopogon Luteolus - Trüf - Domalan Mantarı
• Tricholoma Terreum - Karakız 
• Tricholoma Flavovirens - Sarıkız - Tavuk Mantarı 
• Tricholoma Nudum - Mavi Cincile 
• Boletus Edulis - Ayı Mantarı 

Armillaria mellea - Bal mantarı 

İğne yapraklı ve yapraklı ağaç ormanları altında, ağaçların köklerinde veya ölü ağaçlar odunlar üzerinde salkım şeklinde yaz sonu ve sonbaharda humuslu topraklarda büyük gruplar halinde görülür. Etli kısmı az, sulu ve yumuşaktır. 

----------------------------------------------
Amanita Caesarea - Yumurta Mantarı

İmparator mantarı adı da verilir. Ağustos sonları ve Kasım içerisine kadar olan zaman zarfında, mantar ormanın açıklık yerlerinde ve yol kenarlarında yetişir. 

--------------------------------------------
Agaricus Arvensis - Anason mantarı 
Kartopu mantarı, koyun mantarı gibi isimler de alır. Çok yaygın bir mantardır. Bahçelerde ve çit altlarında daha çok bulunur. Sonbaharda orman sınırlarındaki çayırlarda da yetişir.

------------------------------------------
Agaricus Bisporus - Şampiyon

En fazla kültürü yapılan en fazla tüketilen türdür. Yatak mantarı da denir. Şapka rengine göre varyeteleri vardır.  

-----------------------------------------
Agaricus Volemus - Tirmit 

Mantar özellikle kayın ormanları altında, humuslu ve nemli topraklarda, fındık bahçelerinde, fındıklık orman karışımlarında ladin ormanları altında yetişir. Eti yumuşak ve beyaz renkli, sütü de beyazdır. 

--------------------------------------------
Boletus Edulis - Ayı Mantarı 
Çam, ladin, meşe ve kayın ormanlarında, Eylül sonları ile Ekim ve Kasım aylarında, yol kenarlarında, toprak cinsine bağlı kalmaksızın tek tek yetişir. Şapka 8 - 20 cm büyüklüğünde, etli kıs mi sık dokulu, sulu ve beyaz renklidir.

-----------------------------------------
Clavaria Condensata - Tellice 

Kedi tırnağı, tel tel, gelin teli ismi de verilir. Üreme organları şapkalı olmayıp, saçak şeklinde çatallı dır. Renk yetiştiği ortama göre değişir. Güneş görmeyen yerde beyaz, açık sarı; güneşli veya yarı güneşli yerlerde ise sarı, kahverengi, turuncu renk kendini göstermektedir. Etli kısımı lifi yapılı ve elastikidir. Sarımsı beyaz renktedir. Mantar çam ve kayın ormanları altında, özellikle nemli ve humuslu topraklarda tek tek ve 3-5'i bir arada küçük gruplar halinde yetişir. Vejetasyon süresi ilkbahar ve sonbahar mevsimleridir. 

------------------------------------------
Chroogomphus Rutilus - Geyik mantarı
Çam ormanları arasındaki açık sahalarda yetişir.

----------------------------------------
Coprinus Comatus - Söbelen 
Etli kısmı yumuşak ve beyaz renkli olup gevrektir. Tadı ve kokusu hoştur. Ormanların arasındaki çayırlarda, yol kenarlarında nemli ve humuslu topraklarda koloniler halinde çokça yetişir. Tüy lü mantar da denir.

--------------------------------------
Geopetalum Carbonarium - Kedi tırnağı
Orman arası çayırlarda, önceden yakılmış ateş yerlerinde 15 - 20'lik gruplar halinde yetişir. Etli kısmı kirli beyaz renkli, lifli elastikidir.

-------------------------------------------
Lactarius Salmonicolor - Kanlıca 
Şapkalı tiplerdendir. Açık kırmızı ve turuncunun değişik tonlarında renge sahiptir. Sapın içi boştur. Mantarın herhangi bir yeri kırıldığı zaman süt akar, karakteristik bir kokusu ve aroması var dır. Kırmızı sütünden dolayı kanlıca adı verilmiştir. Etli kısmı yumuşak süngerimsi yapıda ve sarımsı renklidir. Halkın çok fazla miktarda tükettiği mantar türlerindendir. Sinop, Kastamonu, Zonguldak, Bolu, Bursa, Balıkesir ve Ege Bölgesinin bir çok yerlerinde ve Toroslarda görülür. Mantar yaz ve sonbahar aylarında, daha çok Eylül - Eyim ay ları, hatta kışın çam veya çam + göknar karışımı ormanlarda, çalı toplulukları altında çok bol olarak yetişir. Çam ormanlarında fazlaca görüldüğünden (Çam melkisi) adı da verilmektedir.

----------------------------------------
Lactarius Blennius - Dilburan 
Dirbalan mantarı ismi de verilir. Sütü önce beyaz, kuruyunca gri - yeşil renktedir. Özellikle kayın ormanları altında, nemli kalkerli topraklarda çoğunlukla küçük gruplar halinde, bazen tek tek yetişir.

----------------------------------------
Lactarius Deliciosus - Çıntar 
Genç mantarların etli kısmı yumuşak ve sarımsı renklidir. İğne yapraklı ağaç ormanları altında, humuslu topraklarda 3 -5' lik gruplar halinde yetişir. Mantarın kırılması ve kesilmesiyle kırmızımsı turuncu sütü akar.

-----------------------------------------
Morchella Esculenta var. Rotunda - Kuzu göbeği

Etli kısmı az ve yumuşak olup, mantar kırılınca et kırmızısı rengi görülür. Çam ormanları altında, özellikle kalkerli ve meralı topraklarda, ayrıca çam ormanları arasındaki küçük çayırlarda, 3 - 5' lik gruplar oluşturarak yetişir.

----------------------------------------
Morchella Conica var. Deliciosa - Dede Börük

Üreme organlarının üzeri girinti ve çıkıntılıdır. İç kısmı ve etinin rengi beyazdır. Mantarın etli kısmı kırılınca rengi pembe olarak görülür. Çam ormanları altında ve çayırlarda özellikle karların yeni eridiği, çakıllı ve marnlı topraklarda, küçük gruplar meydana getirerek yetişir.

-----------------------------------------
Macrolepiota procera - Şemsiye mantarı 

Büyüklüğü 25 - 30 cm. çapındadır. Şapkanın eti yumuşak ve süt gibi beyazdır. Mantar daha ziyade açıklık yerlerde ve yamaçlarda, orman kenarlarında, Eylül ve Ekim ayları içerisinde yetişir. Kumlu ve humuslu topraklarda gruplar halinde görülür.

-----------------------------------------
Panus rudis - Karakulak - İstiridye Mantarı 
Kesilmiş yapraklı ağaçların toprakta kalan kütükleri üzerin de yetişir.

---------------------------------------
Rhizopogon Luteolus - Trüf - Domalan Mantarı

Üreme organları patates yumrusu şeklinde olan mantarın etli kısmı genç mantarlarda sarımsı beyazdır. Gelişmişlerde ise kahve rengi derilidir. Mantar özellikle çam ormanları arasındaki açıklıklarda, çakıllı ve kalkerli topraklarda bir kısmı toprak içinde, tek tek ve 5 - 6' lık gruplar halinde yetişir. Halk arasında Trüf  Mantarı olarak ta bilinir.

----------------------------------------
Tricholoma Terreum - Karakız 
Mantar çam ormanları altında, özellikle kalkerli topraklarda 10 - 15'lik ve daha büyük gruplar halinde yetişir. Etli kısmı az, yumuşak ve beyaz renklidir.

----------------------------------------
Tricholoma Flavovirens - Sarıkız  - Tavuk Mantarı 
Etli kısmı az ve suludur. İğne yapraklı ormanların tümünde ve özellikle çam ormanları altında kumlu topraklarda 3 - 5'lik grup lar halinde yetişir.

-----------------------------------------
Tricholoma Nudum - Mavi Cincile 
Etli kısmı yumuşak ve sulu, şapka derisinin altı açık menekşe rengindedir. Mantar, kayın ve iğne yapraklı ağaç ormanlarının altında, özellikle yarı gölgeli yerlerde küçük gruplar halinde yetişir. Park ve bahçelerde de görülür.



Kaynak : Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları
Orman Yüksek Mühendisi : Mehmet Abatay