Bitki Köklendirme ve Üretim Yöntemleri
 |
| Bitki köklendirme yöntemleri |
BİTKİ KÖKLENDİRME VE ÜRETİM YÖNTEMLERİVegatatif Üretim Yöntemleri
Tanımı;
Bu üretim tekniği bitki üretiminin temelini oluşturur. Özellikle süs bitkilerinin üretim ve yetiştiriciliğinde vegetatif üretim yöntemleri tercih edilir. Vegatatif üretim; çoğaltma kök sürgünü, yaprak, yumru ve rizom gibi vegatatif bitki kısımlarından alınan bitki parçalarıyla yapılan üretim şeklidir. Bu organlardan alınan bir parça, bir tarafı ile yeni bir kök sistemi oluştururken diğer tarafı ile de yeni bir sürgün sistemi oluşturarak yeni bir bitki meydana getirir. Aynı zaman da başka bir bitki parçası (anaç) ile birleşerek yine yeni bir bitki oluşturur. Bazı bitki türlerinde de çimlenme engeli yüzünden çimlenme bir–iki yıl sürebilir. Bunlara bir süre çimlenme engelini giderici işlemler uygulamak gerekli olabilir. Bu durumda bu tür, çelikle daha kolay üretilebilir. Örneğin, ligustrum tohumları böyledir. Bunlar vegatatif yolla kolay ve hızlı bir şekilde üretmeye daha elverişlidir. Ayrıca çelikle üretmede bitki, tohuma göre daha hızlı gelişir ve kısa zamanda satışa hazır olur. Bu nedenle süs bitkileri yetiştiriciliğinde vegatatif üretim daha sık tercih edilir. Vegatatif yolla üretilen her bitki, ana bitkinin bütün genetik özelliklerini taşır; tohumla yetiştirilen bitkiler ise ana ve babadan farklı yepyeni bir kombinasyona sahip olabilir. Tohumdan oluşan yeni bitki, ana bitkiye az benzer veya hiç benzemeyebilir.
Önemi;
Üretimi yapılan bitkilerin çoğunda genaratif üretim yöntemi çok fazla kullanılmaz; tohumlarda açılma görülebileceğinden bitkiler genetik özelliklerini kaybetmiş olabilir. Bu, özellikle mutasyon ile elde edilen çeşitlerde söz konusudur. Bu çeşitlerin üretimi için vegatatif üretim yöntemi kullanılması zorunludur.
Diğer taraftan çok sayıda kültür ve süs bitkileri, çimlenme yeteneği düşük olan tohumlar oluşturur. Bu bitkilere örnek olarak Chrysanthemum indioum ( Krizantem) hibritleri ve begonyalar verilebilir. Bu tip bitkiler de vegatatif yöntemlerle üretilmelidir. Pek çok bitkide de vegatatif üreme, yavru bitkilerin, yavru soğanların ve yumruların, toprak üstü stolomların oluşması gibi doğal gelişme devresi içinde kendiliğinden görülür; bunun dışında çoğu bitki, kaybolmuş organlarını ( sürgün veya kök ) yenileyebilir. Bahçeciler ve tarlacılar, bitkilerin bu vegatatif yavru bitki oluşturma veya organları yenileme yeteneklerini kullanarak vegatatif üretimde değişik yöntemler geliştirmişlerdir. Genç bitkilerin kalitesi, anaç bitkilerin özelliklerine ve gelişme faktörlerinin etkisine sıkı sıkıya bağlıdır. Vegatatif üretimde de başarı aynen generatif üretimde olduğu gibi anaç bitkinin seçimine bağlıdır. Anaç bitki, her şeyden önce sağlıklı olmalı ve aranan özellikleri taşımalıdır. Diğer taraftan anaç bitkilerin bakımlarının eksiksiz olarak yerine getirilmiş olması gerekir. Özelikle ışık yönünden fakir olan aylarda anaçlar özel bakım ister. Anaç bitkiler, anaçlıklarda belirli aralarla gübrelenmelidir.
Çelikle Üretim:
Bir bitkinin; gövde, değişikliğe uğramış gövde, yapraklar veya kökler gibi vegatatif organlarının ana bitkiden kesilip uygun çevre koşulları altında başka bir yerde köklen dirilmesine çelikleme veya çelikle üretim denir. Köklü birey elde etmek amacıyla bitkilerden kesilen beden parçalarına ise çelik denir. Çeşitli çiçek türlerinin üretiminde, çelikle çoğaltma yöntemi kullanılır. Çelikle köklenebilen çiçek türleri için bu çoğaltma yöntemi çok ucuz, kolay ve basittir. Çelikle üretimde, son araştırmalara göre, alttan ısınan banklarda sisleme sureti ile perlit ortamında en iyi sonuç alınmaktadır. Çelikler bitkilerden alındıkları kısımlara göre sınıflandırılır.
Yaprak Çelikleri
Üretim için uygun sürgün ve gövdeye sahip olmayan geniş ayalı, köklenme kabiliyetinde yapraklara sahip, süs bitkilerinde uygulanır. Sansevieria (Paşa Kılıcı) çiçeklerinin uzun yaprakları 5–8 cm uzunlukta kesilerek, çeliğin 3/4' ü ortama sokulmak suretiyle çoğaltılır. İki–üç hafta sonra çelik tabanında köklenme ve yavru bitki meydana gelir. Alınan çelik çürüyerek düşer. Begonia rex çiçeğinin olgun yaprağının ana (büyük) damarları dikey kesilerek yaprak üst yüzeyi köklendirme ortamına yatırılarak sabitleştirilir. Yaprağın ortamla iyi temas etmesini sağlamak için üzerine küçük çakıl taşları konulabilir. İki–üç hafta sonra damarların kesildiği noktalarda yeni bitkiler oluşur.
Afrika menekşesi, peperomia, sinningia gibi çiçekler ise yaprak ayası ve 4-6 cm uzunluğundaki yaprak sapı ile birlikte alınan çeliklerin, yaprak sapları ortama sokularak köklendirilir. Bir süre sonra yaprak sapı tabanından yavru bitkiler gelir.
Yaprak ve Göz Çelikleri
Yaprak ve Göz Çelikleri
Çelik üzerinde sadece bir yaprak ve göz bulunur. Çelikte bulunan kısa dal parçasının köklenmesi ve yaprak sapının altında bulunan gözün sürmesi ile yeni bitkiler üretilir. Fatsia, hedera, hoya, monstera, scindapsus, syngonium, rhododendron vs. gibi çiçekler bu yöntemle çoğaltılır.
Kök Çelikleri
Çelikler; gelişme periyotu başlamadan önce, köklerin depo maddeleri ile çok zengin olduğu, kış sonu veya erken ilkbaharda alınır. Kökler 3–6 cm uzunlukta da kesilir ve ortam yüzeyine yatırılarak, üzeri 1–1,5 cm toprakla örtülür. Begonya, fuchsia gibi çiçekler bu yöntemle çoğaltılır. Ayrıca, cordyline kazık kökleri birer uyur göz ihtiva edecek şekilde, 1–2 cm parçalara ayrılarak saçak kökleriyle birlikte ortama yerleştirilir. İki–üç hafta sonra uyur gözler de sürer ve böylece yeni bitki oluşur.
Gövde Çelikleri
Bitkilerin veya sürgünlerin büyüme konisi içermeyen parçalarının kesilmesi ile elde edilen çeliklerdir. Çelikler gövde de bulunan gözlerin altından veya üstünden bitki türüne göre değişik büyüklüklerde kesilirler. Kesim yapılırken gözün üzerinden hafif eğimli olarak kesilir. Her parça ileride yeni bitkiyi oluşturacak gözü içermelidir.
Çelikleri alınma zamanlarına göre 3 grupta toplayabiliriz:
1 Odun çelikleri; kışın yaprağını döken ve her dem yeşil iğne yapraklı türlerde, bitkilerin bir veya iki yıllık sürgünlerinden kış dinlenme periyotu içerisinde alınır. Çelikler 10–30 cm boyunda kesilir ve köklenme ortamına dikilir.
 |
| odun çeliği |
2 Yarı odun çelikleri; Genel olarak her dem yeşil bitkilerin (kamelya, açelya, Atatürk çiçeği, kauçuk vs.) çelikleri yaz aylarında kısmen olgunlaşan yeni sürgünlerden alınır. Çelikler 7–15 cm boyunda hazırlanır. Tepe yaprakları bırakılır, dip yaprakları koparılır ve köklendirme ortamına dikilir.
3 Yumuşak odun (yeşil-odun) çelikleri; her dem yeşil ve yapraklarını döken bitkilerin (zakkum, küpe vs.) etli ve yumuşak yeni İlkbahar sürgünlerinden alınan çeliklerdir.
Begonya, kalanchoe, sardunya gibi pek çok çiçek bu yöntemle çoğaltılır. Çelikler 6–12 cm uzunluğunda olmalı ve alt yaprakları alınmalıdır. Otsu çeliklerin erken köklenmeleri için, yüksek nem, alttan ısıtma ve düşük konsantrasyonlarda kimyasal uyarıcı kullanılır.
Aşı ile Üretim;
Bitkilerin üretilmesinde uzun zamandan beri uygulanan bir metottur. Doğada, ormanlarda dalların birbirlerine sürtünmesiyle kendiliğinden oluşan bir çeşit aşılanmanın ilk insanlar tarafından görülerek meyve ağaçlarının iyileştirilmesinde kullanılmaya başladığı düşünülmektedir. İyi nitelikli bir ağacın tohumu ya da bir meyvenin çekirdeği ekilse, sonuçta o bitkinin özelliklerini taşımayan değişik bir bitki elde edilebilir; bunun sebebi, bunların çoğunun hibritlerden, melezlerinden elde edilmiş olmasıdır. Bu sebepten tohumla yapılan üretimde nitelikleri değişerek asıllarına (anacına) benzemeyen başka çeşitler ortaya çıkar. İşte bu sebepten, aşılama ve çelikleme metotları ortaya çıkmıştır. Çelikleme ve aşılama ile yapılan üretimlerde bitkinin özellikleri bozulmadan devam eder.
Aşı ile üretim teknikleri ile ilgili makalemize BURAYA tıklayarak ulaşabilirsiniz.
Ayırma ve Bölme ile Üretim;
Ayırma, küçük çaplı üretimlerde kullanılır. Kökleri, kazık kök yapısında olmayan, birden fazla sürgün oluşturan iç ve dış mekan süs bitkileri bu yöntemle üretilir. Ayırma için en uygun zaman ilkbahar ve sonbahar aylarıdır. Bu zamanlarda bitki kök kitlesiyle çıkarılır. Kök kitlesine hafifçe vurularak kök etrafındaki toprağın dökülmesi sağlanır, yeni bitkiler ana bitkiden ayrılır. Ayrılmayan sürgünler ise steril bir bıçakla her parçada en az bir sürgün ve yeterince kök bulunacak şekilde kesilir ve köklü sürgünler hemen saksılar içine dikilir.
Bölme ile üretimde yumru ve rizomlardan alınan her bir parça, sürgün gözü, soğan ve soğanımsı yumrulardan alınan her bir parça kök tabanı parçası içermelidir. İleride olası çürümeyi önlemek amacı ile parçaların kesim yerlerine kömür tozu sürülerek kurumaları sağlanır. Dikim, nemli torf içine yapılır. Uygun koşullar sağlandığında kısa bir süre sonra bu parçaların sürgün ve kök verdiği görülür.
Daldırma ile Üretim ;
Bu vegatatif üretim yöntemi, ana bitkiye bağlı şekilde gövdenin veya sürgünün köklendirilmeye alınmasıdır. Köklenen gövde daha sonra kendi kökleri üzerinde büyüyen yeni bir bitki elde etmek amacıyla ana bitkiden ayrılır. Daldırılan gövdeye daldırma materyali adı verilir. Daldırma yapılacak bitkinin dalları esnek ve kıvrılır nitelikte olmalıdır.
Daldırmanın diğer üretim yöntemlerine göre üstünlüğü, bitkilerin bu yöntemle köklendirilmelerinin daha kolay ve daha başarılı olmasıdır. Çelikle kolayca köklenmeyen klonlar, bitkilerin kendi kökleri üzerinde büyümesine olanak sağlayan daldırma yöntemi yardımıyla köklendirilir.
Daldırma ile üretimde değişik yöntemler uygulanmaktadır. Bunlar:
Adi Daldırma
Anaçtan çıkan, bükülüp kavis verilebilen sürgün ucunun, toprak dışında kalacak şekilde toprağa daldırılması suretiyle gerçekleştirilen bir yöntemdir. Daldırılacak dallar, bir yıllık sürgünler olmalı ve mümkün olduğu kadar anacın kolay bükülebilen alt dallarından alınmalıdır.
Hava Daldırma
Anaçtan dal üzerinden dalın kalınlığına göre bilezik alınır. Alınan bileziğin eni, dalın eninden dört kat daha az olmalıdır. Alınan bilezik 0,5-1 lt nemli torfla sarılır. Bu şekilde bir ay bekletilir, daha sonra toprağa dikilir.
Tepe Daldırma
Anaçlar genelde 30–40 cm’ den kesilir. Bu şekilde bir yıl büyütülen anaçların tepesi, ertesi yıl büyüme periyodundan önce, toprak yüzeyinden 25 cm yukarıdan kesilir.
Hendek Daldırma
Anaçta meydana gelen dalların üzerinde bir budama yaptıktan sonra dallar, toprağın içerisine yatırılır, üzeri 5–7 cm toprakla örtülür. Yatırma işlemi sırasında toprağa değen yerleri çizilebilir veya alt gözleri kesilir. Daha sonra toprağa yatırılan yerlerde, yeni sürgünler meydana gelir.
Kaynak : İsmek İstanbul
Aşı ile Üretim;
Bitkilerin üretilmesinde uzun zamandan beri uygulanan bir metottur. Doğada, ormanlarda dalların birbirlerine sürtünmesiyle kendiliğinden oluşan bir çeşit aşılanmanın ilk insanlar tarafından görülerek meyve ağaçlarının iyileştirilmesinde kullanılmaya başladığı düşünülmektedir. İyi nitelikli bir ağacın tohumu ya da bir meyvenin çekirdeği ekilse, sonuçta o bitkinin özelliklerini taşımayan değişik bir bitki elde edilebilir; bunun sebebi, bunların çoğunun hibritlerden, melezlerinden elde edilmiş olmasıdır. Bu sebepten tohumla yapılan üretimde nitelikleri değişerek asıllarına (anacına) benzemeyen başka çeşitler ortaya çıkar. İşte bu sebepten, aşılama ve çelikleme metotları ortaya çıkmıştır. Çelikleme ve aşılama ile yapılan üretimlerde bitkinin özellikleri bozulmadan devam eder.
 |
| Göz aşısı ve yaprak aşı |
Aşı ile üretim teknikleri ile ilgili makalemize BURAYA tıklayarak ulaşabilirsiniz.
Ayırma ve Bölme ile Üretim;
Ayırma, küçük çaplı üretimlerde kullanılır. Kökleri, kazık kök yapısında olmayan, birden fazla sürgün oluşturan iç ve dış mekan süs bitkileri bu yöntemle üretilir. Ayırma için en uygun zaman ilkbahar ve sonbahar aylarıdır. Bu zamanlarda bitki kök kitlesiyle çıkarılır. Kök kitlesine hafifçe vurularak kök etrafındaki toprağın dökülmesi sağlanır, yeni bitkiler ana bitkiden ayrılır. Ayrılmayan sürgünler ise steril bir bıçakla her parçada en az bir sürgün ve yeterince kök bulunacak şekilde kesilir ve köklü sürgünler hemen saksılar içine dikilir.
Bölme ile üretimde yumru ve rizomlardan alınan her bir parça, sürgün gözü, soğan ve soğanımsı yumrulardan alınan her bir parça kök tabanı parçası içermelidir. İleride olası çürümeyi önlemek amacı ile parçaların kesim yerlerine kömür tozu sürülerek kurumaları sağlanır. Dikim, nemli torf içine yapılır. Uygun koşullar sağlandığında kısa bir süre sonra bu parçaların sürgün ve kök verdiği görülür.
Daldırma ile Üretim ;
Bu vegatatif üretim yöntemi, ana bitkiye bağlı şekilde gövdenin veya sürgünün köklendirilmeye alınmasıdır. Köklenen gövde daha sonra kendi kökleri üzerinde büyüyen yeni bir bitki elde etmek amacıyla ana bitkiden ayrılır. Daldırılan gövdeye daldırma materyali adı verilir. Daldırma yapılacak bitkinin dalları esnek ve kıvrılır nitelikte olmalıdır.
Daldırmanın diğer üretim yöntemlerine göre üstünlüğü, bitkilerin bu yöntemle köklendirilmelerinin daha kolay ve daha başarılı olmasıdır. Çelikle kolayca köklenmeyen klonlar, bitkilerin kendi kökleri üzerinde büyümesine olanak sağlayan daldırma yöntemi yardımıyla köklendirilir.
Daldırma ile üretimde değişik yöntemler uygulanmaktadır. Bunlar:
Adi Daldırma
Anaçtan çıkan, bükülüp kavis verilebilen sürgün ucunun, toprak dışında kalacak şekilde toprağa daldırılması suretiyle gerçekleştirilen bir yöntemdir. Daldırılacak dallar, bir yıllık sürgünler olmalı ve mümkün olduğu kadar anacın kolay bükülebilen alt dallarından alınmalıdır.
Hava Daldırma
Anaçtan dal üzerinden dalın kalınlığına göre bilezik alınır. Alınan bileziğin eni, dalın eninden dört kat daha az olmalıdır. Alınan bilezik 0,5-1 lt nemli torfla sarılır. Bu şekilde bir ay bekletilir, daha sonra toprağa dikilir.
Tepe Daldırma
Anaçlar genelde 30–40 cm’ den kesilir. Bu şekilde bir yıl büyütülen anaçların tepesi, ertesi yıl büyüme periyodundan önce, toprak yüzeyinden 25 cm yukarıdan kesilir.
Hendek Daldırma
Anaçta meydana gelen dalların üzerinde bir budama yaptıktan sonra dallar, toprağın içerisine yatırılır, üzeri 5–7 cm toprakla örtülür. Yatırma işlemi sırasında toprağa değen yerleri çizilebilir veya alt gözleri kesilir. Daha sonra toprağa yatırılan yerlerde, yeni sürgünler meydana gelir.
 |
| Daldırma ile köklendirme |
Kaynak : İsmek İstanbul
Leave a Comment